Biblioterapia w pracy z uczniem.
 

    Biblioterapia jest działaniem terapeutycznym opierającym się o zastosowanie materiałów czytelniczych, rozumianych jako środek wspierający proces terapeutyczny w medycynie. Jest rodzajem psychicznego wsparcia, pomocy w rozwiązywaniu osobistych problemów danej osoby przez ukierunkowane czytanie. Jest rodzajem oparcia w procesie osiągania przez nią poczucia bezpieczeństwa.
    Biblioterapia opiera się głównie na wykorzystaniu terapeutycznych wartości literatury. Literatura daje szansę oderwać się od smutnej rzeczywistości. Pomaga zrozumieć siebie i innych, może stać się punktem wyjścia do rozważań nad własną sytuacją życiową, nad sposobem pomocy samemu sobie. Szkoła dostarcza wiele sytuacji trudnych zarówno dzieciom zdrowym jak i niepełnosprawnym. Nie zawsze uczniowie są w stanie sobie z nimi poradzić samodzielnie. Dlatego dobrze jest, że coraz więcej nauczycieli zainteresowanych jest terapią pedagogiczną, a bibliotekarze interesują się biblioterapią.
    Biblioteka szkolna z łatwością może stać się pracownią terapeutyczną, pod warunkiem, że w szkole zaistnieją odpowiednie warunki do realizacji jej podstawowych zadań i funkcji:
  - kształcąco – wychowawczej,
  - opiekuńczo – wychowawczej,
  - kulturalno – rekreacyjnej.
    Funkcja kształcąco – wychowawcza biblioteki szkolnej ma też aspekt terapeutyczny, który wyraża się:

1. Nabyciem przekonania, że w książkach można znaleźć odpowiedzi na wiele nurtujących pytań natury egzystencjalnej. Można odnaleźć wzorce osobowe, materiał do refleksji nad samym sobą i nad tym, co się czyni.

2. Uzyskaniem doboru lektur zgodnie z własnymi potrzebami psychicznymi.

3. Nabyciem odwagi i zaufania do bibliotekarza oraz nabyciem umiejętności proszenia o pomoc w sytuacjach dla siebie trudnych.

4. Wyrobieniem nawyku obcowania z wytworami kultury i czerpania z nich radości i inspiracji do własnego rozwoju.

5. Wyrobienie lub wzmocnienie norm moralnych jako podstawy właściwego funkcjonowania w społeczeństwie.

6. Wypracowanie w sobie przekonania „ja też mogę”, „ja też potrafię”, „moja praca jest potrzebna”, „jestem kimś ważnym”.
   

Terapeutyczny aspekt funkcji opiekuńczo – wychowawczej to:

1. Ugruntowanie wiary ucznia w to, że w szkole są osoby, które mogą pomóc w rozwiązaniu jego trudnych osobistych problemów.

2. Nabranie przekonania, że bez względu na sytuację materialną i pochodzenie społeczne otrzyma wsparcie psychologiczne oraz pomoc dydaktyczną.

3. Wzmocnienie wiary w to, że bibliotekarz jest sojusznikiem ucznia, jego doradcą polecającym mu właściwą dostosowaną do jego potrzeb książkę lub inny rodzaj informacji.

4. Nabycie umiejętności czerpania radości ze zdobywania nowej wiedzy i dzielenia się nią z innymi ludźmi.

Funkcja kulturalno – rekreacyjna biblioteki szkolnej jest już w samym zamyśle terapeutyczna, bo uczeń może:
 

1. Nabrać przekonania, że biblioteka jest placówką, w której zawsze można uzyskać pomoc w podjęciu decyzji, co do sposobu spędzania wolnego czasu, wyboru właściwej lektury lub formy uczestnictwa w kulturze.

2. Upewnić się, że uczestniczenie w proponowanych przez nauczycieli bibliotekarzy imprezach szkolnych, kulturalno – oświatowych, przygotowuje go do umiejętności odreagowania negatywnych skutków stanów emocjonalnych przy użyciu środków artystycznych.

3. Nabrać przekonania, że zbiory biblioteczne kryją w sobie ogromne możliwości przeżyć estetycznych i moralnych, co umożliwia wgląd w siebie i przepracowanie traumatycznych problemów.

    Najważniejszym celem biblioterapii w szkole jest przede wszystkim nauczenie uczniów i nauczycieli radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Ważnym czynnikiem biblioterapii jest rozmowa. W szkole uczniowie szukają u bibliotekarza psychicznego wsparcia, pocieszenia, rady. Nie zawsze jednak uczniowie mający problemy są w stanie opowiedzieć o nich wprost. Wiele natomiast powie wnikliwemu obserwatorowi ich sposób mówienia, zachowania, ubioru. Zdobyte w ten sposób informacje mogą pozwolić na dobór właściwych środków terapeutycznych poczynając od zabawy, przez relaks, aż po typowe sesje biblioterapeutyczne zbliżone do psychoterapii.
    Nawet lekcje biblioteczne, konkursy czytelnicze, które są podstawowym elementem procesu dydaktycznego w bibliotece, mogą stanowić wstęp do biblioterapii. W procesie biblioterapii fakt samodzielnego czytania tekstu nie ma takt istotnego znaczenia jak w procesie dydaktycznym. Pamiętać bowiem należy, że to często nieodpowiednie umiejętności czytelnicze są przyczyną wielu szkolnych niepowodzeń uczniów. Dlatego zadaniem biblioterapii jest łagodzenie i przezwyciężenie trudności czytelniczych i wszystkich związanych z tym wydarzeń. Utwór literacki staje się wówczas środkiem wspomagającym rozwój ucznia, wzmacniającym jego poczucie własnej wartości. Odpowiednio przez uczniów zrozumiany i przeżyty pozwala im, w różnym stopniu, identyfikować się z bohaterem lub problemem, a w późniejszym etapie procesu podejmować decyzje zmierzające do zmiany. Podczas sesji biblioterapeutycznej uczeń ma szansę stać się z biernego odbiorcy, aktywnym współtwórcą dzieła. Szczególnej opieki wymagają wszystkie dzieci, które są przez siebie lub innych postrzegane jako „inne”.  Wprawdzie każdy z nas jest jedyny i niepowtarzalny, to jednak inność dopóki nie jest akceptowana przez samego siebie, staje się problemem utrudniającym prawidłowe funkcjonowanie. Te inne dzieci to nie tylko niepełnosprawne o zaburzonych funkcjach społecznych, niskim morale – to także wrażliwi ludzie o artystycznych duszach. Im wszystkim potrzeba uwagi zrozumienia i cierpliwości. Oni często niezrozumiani, wyśmiewani i odtrącani, znajdują się na marginesach uczniowskiej społeczności. Świadomi swej izolacji, popadają we frustrację, a stan ich ducha przejawia się w ich zachowaniu. Są agresywni, złośliwi albo wycofują się z życia społecznego stając się osobami małomównymi, zamkniętymi w sobie, o zablokowanych emocjach. Niekiedy przejawiają skłonności do zachowań depresyjnych. W ten niewerbalny sposób proszą o pomoc.
    Prowadzenie zajęć biblioterapeutycznych ma pomóc w procesie rozwoju dzieci i młodzieży, ma pomóc dzieciom z zaburzonym zachowaniem, nieśmiałym, zakompleksionym, może przyczynić się do złagodzenia napięć, zachowań agresywnych. Zajęcia polegają na dyskusji, ich ocenie na wyłonieniu ich cech pozytywnych i negatywnych. Jest to czytanie ukierunkowane. Postacie z książek, często ich rówieśnicy pokażą swoim czytelnikom pewne rozwiązania, a przynajmniej próby przezwyciężenia trudności, wskażą pewne wzorce i postawy godne naśladowania. Jednocześnie zaspokoi to potrzebę kontaktu – możliwość porozmawiania z drugim człowiekiem. Sam fakt, że jest ktoś kto chce wysłuchać, zrozumieć, pomóc stanowi pierwszy krok w odblokowaniu negatywnych emocji. Uczniowie na zajęciach dostaną namiastki spokoju i poczucia bezpieczeństwa. W czasie zajęć wykorzystane będą książki przygodowe, obyczajowe, bajki terapeutyczne, książki nagrane na kasetach, teksty relaksujące, kasety magnetofonowe z muzyką, różnymi efektami akustycznymi i odgłosami przyrody. Stosowane będą metody dramy, elementy pedagogiki zabawy, gry i zabawy czytelnicze, edukacyjne i terapeutyczne programy komputerowe.

Opracowała:

Zofia Kociuba
nauczyciel bibliotekarz